Sećam se da sam sam pre par godina naišao na knjižicu štampanu početkom XX veka, čini mi se 1910. godine, u kojoj stari Čuburci lamentiraju nad sudbinom Čubure koju su zaposeli došljaci sa svojim navikama i običajima. I dan danas mogu se čuti slične žalopojke, i to baš na Čuburi. Onaj koji zna gde je bila stara trešnja, gde se završavala taraba, gde je bio bunar, taj je domaći, “stari Čuburac”, to smo “mi”, iako je i on potomak onih stigmatizovanih iz prve rečenice ovog teksta. Ovi novi što dolaze, oni su “oni”.
Večita i najstarija podela na planeti zemlji, dovedena do savršenstva na Balkanu, “mi” i “oni”, od porodice, preko ulice, škole, kluba za koji se navija, muzike koja se sluša, i tako do propasti, večno razjedinjeni u našim malim nebitnim različitostima i uvek ujedinjeni kada je već kasno. Izgleda da skoro svaka generacija rođenih Beograđana vrlo slično doživljava dopunu svežom krvi koja dolazi iz srpske provincije. Urbanističke promene su se takođe doživljavale na sličan način, kao nešto pogubno, i tako je nastao generacijski fenomen poznat kao “žal za starim Beogradom koji nestaje”. Da je nekim slučajem Kragujevac ostao glavni grad Srbije, mi u Beogradu bi bar malo odahnuli, i danas bi slušali eseje o “starom Kragujevcu koji nestaje”.
Predratni Beograd najviše je izgrađen 30-tih godina za vreme vlade Milana Stojadinovića, Čačanina, došljaka. Ondašnji “stari Beograđani” nisu to mogli da mu oproste. Ređali su se uzdasi za svakom srušenom kućicom, na čijim mestima su nicale moderne zgrade, iste one kojima se danas ponosimo i uzdišemo kada ih sruše. Moram reći, da sam i ja ljubitelj “stare gradnje” i vrlo sam kritičan i nepoverljiv prema današnjoj “novoj gradnji”, čak osećam određenu odbojnost, ali verujte, uopšte ne žalim za čuburskim uđericama sa plafonom u koji udarate glavom, i zaista ne bih voleo da sam rođen i živeo u nekadašnjoj “Jatagan mali”. Žao mi je trešnji kod hrama Sv. Save i nekih beogradskih klubova kojih više nema. Stari predratni Beograd nije nasleđen od Nemanjića, Turaka, ili od Austrijanaca, već su ga iz temelja gradili bogati Srbi, isto kao što mu je boje i nijanse davala srpska sirotinja. Srbi su jedini narod koji je u Beogradu gradio mesto za život i za budućnost. Svima drugima koji su Beogradom vladali, on je bio ratna tvrđava, geostrateška tačka, odbrambeni grad na obodu.
Ne treba žaliti za starim kućama, jer Beograd nikada nije, i ne može biti Rim i Pariz, nikada neće moći da se pohvali arhitekturom Budimpešte ili Beča, bombardovan je i razaran previše puta u svojoj istoriji. Ono što je preživelo ratove nije adekvatno održavano, i zapušteno je. I da nije srušeno, verovatno bi se samo srušilo. Ovo se posebno odnosi na veliki deo grada koji je srušen između dva rata i odmah nakon Drugog svetskog rata. Lep primer našeg nemara imamo i u današnje vreme, Disova kuća, recimo. To mi je prva asocijacija, iako se ne nalazi u Beogradu. Ako već želimo da idealizujemo sliku starog Beograda, i duh njegovih stanovnika, onda treba pričati o tome kakavi su bili nekadašnji Beograđani. Treba reći da biti Beograđanin je jednako biti vaspitan i kulturan, nenametljiv i obazriv prema drugima i prema sredini u kojoj se živi. Biti Beograđanin, stari ili novi, znači biti ljubazan prema sugrađanima, znači voleti svoj grad, ne prljati ga i ne uništavati. Jer ako ste Beograđanin, ili sebe smatrate Beograđaninom, treba da znate da vaša kuća počinje na kapijama Beograda, a ne na kapiji vašeg dvorišta ili vratima stana. Možda je najbolje reći, Beograđanin jednostavno znači biti građanin.
Beograd je oduvek sve pridošlice dočekivao raširenih ruku, bio je odredište i prolazište raznih migracija. Došljaci su ga decenijama i vekovima, iz generacije u generaciju, menjali, obogaćivali i unapređivali, svaka generacija je ostavila svoj trag, veći ili manji pečat, lep ili ružan. Grad se nezaustavljivo menjao. Upravo ta reka ljudi, mnogobrojne divizije pridošlica i prolaznika, paora i trgovaca, studenata i činovnika, načinile su ga velikim gradom i svojim tabanima i opancima zauvek poslali u istoriju onaj stari palanački Beograd iz sredine XIX veka. Nikola Pašić, došljak. Dr. Laza Paču, došljak. Milan Piroćanac, došljak. Vladislav Petković Dis, došljak. Vladislav Titelbah, došljak. Milan Stojadinović, došljak. Stojan Novaković, došljak. Spisak znamenitih došljaka je beskonačan. Beograd je, i onda i još ranije, bio prepun uspelih došljaka. Došljaci su vrlo brzo hvatali korak sa Beograđanima po rođenju i starini i grad se iz decenije u deceniju menjao na bolje.
Boško Tokin
Voleo bih ovde da pomenem jednog našeg modernistu, došljaka iz Čakova, koji je perom zašao u suštinu života stanovnika Beograda. Radi se o Bošku Tokinu i njegovom romanu “Terazije”, objavljenom prvi put 1932. godine (Geca Kon, Beograd). U očima Tokina, pravo lice grada se krije iza pozorišne zavese Terazija i centra grada, u Palilulskim sokacima među “običnim svetom” koji teško živi i lako se hvata pesme i kafane. Tokin, iako avangardna ličnost, čini se da nije bio oduševljen novogradnjom 30-tih i nije mnogo mario za onovremenu novopečenu beogradsku buržoaziju. Čitajući njegovu biografiju možemo jasno videti da je zapravo Tokin bio ondašnja beogradska elita, iako nikada nije bio bogat i sazidao zgradu. U svom romanu se bavi problemima podvojenog društva, odnosima “centra” i “periferije”. Opisuje surove ekonomske podele, nezadrživ prodor mediokriteta, udar prvobitne akumulacije kapitala, urbanistički haos, dekadenciju, homoseksualizam i narkomaniju. U tom smislu Beograd naziva „nedovršenom simfonijom”. Nadahnuto prikazuje važno doba u kojem Beograd prerasta u metropolu, uz detaljni prikaz stasavanja popularne i više kulture u njemu, uz jetke prikaze tadašnjeg raskalašnog života glavnog grada. Ova njegova knjiga predstavlja jedno od značajnijih svedočanstava o Beogradu između dva rata i smatra se prvim srpskim modernim romanom. Ovde bih iskoristio priliku da preporučim, ko nije čitao, i roman “Došljaci”, došljaka iz Užica, Milutina Uskokovića. U opštoj vrtoglavici Beograd bez ideala, bez društvenog morala, Beograd novih kuća, reke automobila, uz besnu muziku džeza, poglede elegantnih i našminkanih žena, rasnih i po spoljašnosti najsuptilnijih pojava, Beograd je igrao opasnu igru. Hazarderski. Kockarski. Stavio je na kocku osnovne crte nacije, temelje. Budućnost… — Citat iz romana “Terazije”
Milan Grol
List “Pravda” se 1938. godine, u jednom od svojih članaka, bavio upravo pitanjem “starog Beograda koji nestaje”. Da vidimo šta kaže Milan Grol, pisac ovog članka. Ko ne zna, Milan Grol, rođeni Beograđanin, rođen je u prestonici 1876. godine, gde je i preminuo 76 godina kasnije, tj. 1952. godine. Milan Grol je bio književnik i političar, ministar, predsednik Demokratske stranke od 1940. godine, dugogodišnji dramaturg i upravnik Narodnog pozorišta u Beogradu.
Ušlo je u naviku “starih Beograđana”, počinje Milan Grol, autentičnih i neautentičnih da ovde-onde uzdahnu za starim Beogradom koji nestaje… Iz usta onih koji žive u uspomenama, to je razumljivo, ali drugačije ne može biti. Stari Beograd nestaje kao što nestajemo mi svi. To može pogađati nas koji delimo sudbinu Beograda koji nestaje, ali za one koji ne staju da žive i za javni interes, onaj koji nadživljuje sve, važnije je pitanje šta dolazi na mesto onog što odlazi.
izvor:aknjige.com
foto:secanja.com
