Sklonište Karađorđevića u Malom Zvorniku, građeno tridesetih godina prošlog veka po nalogu kralja Aleksandra Prvog, jedan je od najvećih turističkih potencijala Zvornika. Adaptacija ratnog skloništa kralja i članova vlade Kraljevine Jugoslavije ulazi u treću fazu radova.
Nekad tajno zdanje, danas zdanje za javno pokazivanje. To je, u najkraćem, sudbina podzemnog grada Karađorđevića u Malom Zvorniku. Za ovaj tajni objekat na desnoj obali Drine, koji je namenu ratnog skloništa za kralja i članove vojnopolitičkog vrha Kraljevine Jugoslavije imao samo jednom u istoriji, i tokom tri dana, od 9. do 12. aprila 1941. godine, donedavno se nije znalo. Izdubljena stenovita litica, uz prve kuće kraj prometnog magistralnog puta Šabac–Ljubovija, umećem jednog ruskog inženjera ostala je neotkrivena gotovo čitav vek. Za postojanje tajnog grada nisu znali ni meštani. Nisu ga pronašli ni Nemci, koji su tuda u Drugom svetskom ratu često patrolirali. Dobro čuvanu tajnu, pod šifrom „Kamena devojka”, razotkrili su pljačkaši u potrazi za kraljevskim blagom, o čemu svedoče uništeni podovi i zidovi, otkriveni prilikom nedavne rekonstrukcije zdanja.
Prostrano podzemno utvrđenje od 5.000 kvadratnih metara gradili su zatvorenici, koji su ovde dovođeni noću, tajno, s povezom preko očiju. Za četiri godine gradnje, početkom tridesetih godina prošlog veka, produbljeno je oko kilometar i po hodnika. Da li je projekat u potpunosti urađen onako kako je i osmišljen, nikada se neće saznati, s obzirom na to da su radovi prekinuti posle ubistva kralja Aleksandra Karađorđevića, 9. oktobra 1934. godine.
Nakon toga je podzemni grad bio zaboravljen iako su političke prilike u svetu nagoveštavale da može doći vreme kada će takvo zdanje biti potrebno. Samo tri dana po otpočinjanju nemačkog napada na Jugoslaviju, kralj Petar Drugi Karađorđević sa članovima vlade i vojnim vrhom prvi put se našao u komandnom ratnom skrovištu. U sali za sastanke, u noći između 9. i 10. aprila 1941. godine, održana je poslednja sednica vlade Kraljevine Jugoslavije. Nakon ovog zasedanja kralj je, na nagovor vlade, napustio zemlju, a kroz nekoliko dana kapituliraće i vojska napadnute kraljevine.
Sala u kojoj je održana ta sednica danas je u potpunosti adaptirana. Opremljena je replikom nameštaja iz tog vremena i s nekoliko originalnih predmeta koje pljačkaši nisu mogli da ponesu sa sobom ili ih nisu smatrali vrednim.
Podzemni lavirint u obliku krsta ima 75 prostorija, 12 izlaza sa teškim metalnim vratima, od kojih je većina teško vidljiva i danas. Sklonište u steni, osim za predstavnike vojnopolitičkog vrha, bilo je predviđeno i za smeštaj oko 5.000 ljudi u ratnim uslovima. Duž hodnika nižu se brojne prostorije: kraljev apartman, kabinet, sale, spavaonica za gardu, kapela Svetog Andreja Prvozvanog. Ovaj podzemni hram, posvećen zaštitniku doma Karađorđevića, jedini je deo tajnog grada koji je bio u funkciji do 1943. godine. Bogosluženja u hramu obavljao je jedan beloruski protojerej, koji je s nekoliko sveštenika i monaha, bežeći od boljševičke vlasti u Rusiji, utočište našao u ovom delu Srbije. Tu je ostao do kraja života. U drugom delu kompleksa nalazi se odaja s tri kraljevske česme. One su u prvoj fazi obnove zdanja restaurirane, a na ručke u vidu orlovskih glava stavljena je pozlata. Podzemni kompleks poseduje sopstveno izvorište čiste planinske vode i bunar. Dve trećine kompleksa rekonstruisane su tokom proteklih godina, u dve faze. Konstantna temperatura vazduha, od 14 do 16 stepeni, pogodna je da se tu oforme vinski podrumi, što je, inače, naredni korak opštinske uprave Malog Zvornika.
– Država nam je mnogo pomogla – kaže predsednik opštine Zoran Jevtić. – Samo u drugu fazu radova uložila je 25 miliona, dok je opština iz svojih sredstava izdvojila dva miliona dinara. Očekujemo novu finansijsku podršku iz budžeta Republike Srbije da bismo uredili prostor za vinarije i druge sadržaje interesantne za turiste. U planu su i radovi na izradi ikonostasa i živopisanja u kapeli Svetog Andreja Prvozvanog.
U Malom Zvorniku veruju da je njihov kamen temeljac razvoja upravo „Kamena devojka”. Smatra se da je ona uporišna tačka za zamajac turističke ponude opštine. Zato je, posle sedam godina, ponovo osnovana Turistička organizacija Malog Zvornika. Uz podzemni grad priliku da budu još vidljiviji imaće i arheološko nalazište Orlovine, gde su u toku iskopavanja utvrđenog naselja iz šestog veka, iz vremena vladavine cara Justinijana, za koje stručnjaci veruju da je teritorijalno bilo veće od današnjeg Malog Zvornika. Sa administrativnim centrom i episkopskim sedištem, ovaj lokalitet je, posle Caričinog grada, drugi po važnosti na području Srbije. Radi što ubedljivije turističke ponude Malog Zvornika, radi se i na obnovi plaže „zvorničkog mora”, jezera u dužini od 25 kilometara, omiljene destinacije domaćih turista i ribolovaca iz čitavog sveta.
izvor:politika.rs
foto:malizvornik.rs
